خاکشیر

خاکشیر، یک گیاه علفی یک‌ساله یا در برخی موارد ندرتاً دوساله، از خانواده شب‌بوئیان (Brassicaceae)، که به چلیپاییان هم معروف است، است. این گیاه اصلی آسیا، آفریقای جنوبی، آمریکای جنوبی، جنوب اروپا و نیوزلند است، اما در حال حاضر در نقاط مختلف دنیا پراکنش یافته است، شامل آسیای شرقی، جنوب آفریقا، آمریکای جنوبی، استرالیا و نیوزلند. همچنین، وحشی در بیشتر نقاط ایران، به‌ویژه مناطق شمال شرقی، یافت می‌شود.

این گیاه دارای توانایی زنده‌مانی طولانی مدت در خاک با تولید دانه‌های بسیار است و به‌عنوان یک علفی هرز با قدرت جوانه‌زنی و رویش فراوان، به‌ویژه در فصل‌های پاییز و بهار، شناخته شده است. خاکشیر عمدتاً در حاشیه جاده‌ها، مراتع، مناطق زیر کشت و مزارع قدیمی، دامنه‌های تپه‌ها و کوه‌ها، کف دره‌ها و اطراف رودخانه‌ها رشد می‌کند.

نام خاکشیر:

نام علمی این گیاه در طی سالیان متعدد بازنگری شده است، که اولین بار توسط کارل لینه در سال 1753 میلادی توصیف شد. در سال 1892، فیلیپ بارکر وب آن را Descurainia sophia نامید و این نام توسط کارل پرانتل منتشر شد. لقب یونانی sophia به خواص دارویی معروف این گونه اشاره دارد.

خاکشیر به ارتفاع تا 90 سانتی‌متر رشد می‌کند و ساقه و برگ‌های آن با پرزهای ستاره‌ای شکل پوشیده شده‌اند، که به گیاه رنگ سبز مایل به خاکستری می‌دهد. ساقه آن قائم، بدون انشعاب یا منشعب شده از ناحیه سطح زمین است، و برگ‌های آن اغلب در قسمت انتهایی منشعب می‌شوند. گل‌های آن به رنگ زرد روشن، به صورت خوشه‌ای در انتهای ساقه آرایش گرفته‌اند.

برگ‌های آن دارای دمبرگ و به بخش‌های باریک تقسیم می‌شوند و میوه‌هایش به شکل نیام و باریک در انتهای ساقه ظاهر می‌شوند. هر نیمه‌ی نیام حاوی 10 تا 20 عدد دانه خاکشیر است که در یک ردیف قرار دارند. دانه‌های خاکشیر بسیار ریز و به رنگ زرد تیره یا قهوه‌ای مایل به قرمز است و سطحی ناصاف به شکل بیضی کشیده دارد که رأس آن بریده و دارای حلقه‌ای مایل به زرد و شفاف است

خرید خاکشیر در فروشگاه جالینوس

خواص خاکشیر :

بهبود عملکرد دستگاه گوارش:

در سال 1392، تأثیر عصاره آبی دانه خاکشیر بر اسهال در موش‌ها بررسی شد. طبق نتایج بدست آمده، این عصاره اثری شبیه دیفنوکسیلات (یک داروی ضد اسهال) بر رفع اسهال داشت و همچنین مقدار آب دفع شده را نیز افزایش می‌داد.

رفع یبوست:

در سال 2013، تأثیر دانه خاکشیر بر جلوگیری از یبوست خصوصاً در میان مسافران بررسی شد. در این مطالعه، 10 تا 15 گرم دانه خاکشیر به مدت 30 دقیقه در 250 میلی‌لیتر آب در حال جوش ریخته شد و افراد شرکت‌کننده این نوشیدنی را روزانه قبل از ناهار و شام به مدت 3 هفته مصرف کردند. طبق نتایج بدست آمده، دانه خاکشیر می‌تواند تعداد دفعات دفع مدفوع، سهولت اجابت مزاج و احساس پر بودن معده را بهبود دهد.

همچنین در سال 2015. در یک مطالعه بالینی اثرات مفید مصرف خوراکی دانه خاکشیر بر درمان یبوست در کودکان 2 تا 12 ساله مبتلا به یبوست بررسی شد. در این مطالعه، کودکان روزانه 2 گرم (برای کودکان 2 تا 4 ساله) و 3 گرم (برای کودکان بزرگتر از 4 سال) دانه خاکشیر را به مدت 8 هفته مصرف کردند. طبق نتایج بدست آمده، این دانه‌ها علائم یبوست شامل کاهش فراوانی مدفوع سفت، انحباس مدفوع در روده و کاهش احساس درد در اجابت مزاج را داشتند.

بنابراین، دانه خاکشیر یک درمان مؤثر برای یبوست و هموروئید (بواسیر) است

کاهش علائم سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS):

در یک مطالعه بالینی انجام شده در سال 2019. تأثیرات مفید مصرف دانه خاکشیر بر سندروم روده تحریک‌پذیر با علائم غالب یبوست مورد بررسی قرار گرفت. این مطالعه نشان داد که مصرف روزانه 60 گرم دانه خاکشیر به‌مدت 4 ماه. به‌طور چشمگیری علائم مختلف این سندروم از جمله درد مکرر، بادکردگی شکم، دفعات دفع مدفوع و مدفوع سفت را بهبود می‌بخشد و کیفیت زندگی افراد مبتلا را افزایش می‌دهد.

بهبود عملکرد مجاری تنفسی و ریه:

براساس مطالعات انجام‌شده، دانه خاکشیر به‌عنوان یک درمان مؤثر برای آلرژی و بیماری‌های التهابی ریه شناخته‌شده است. نتایج مطالعات روی موش‌ها نشان داده‌اند که دانه خاکشیر دارای اثرات ضد آسم است. همچنین، مطالعات اخیر نشان داده‌اند که جوشانده دانه خاکشیر می‌تواند التهاب مجاری تنفسی را در بیماران آسمی بهبود بخشد. اثرات ضد سرفه و خلط‌آور روغن دانه خاکشیر همچنین از اهمیت بالایی برای درمان بیماری‌های تنفسی برخوردار است.

خاکشیر

بهبود عملکرد کبد:

مطالعات انجام‌شده در سال 2018 نشان دادند که مصرف عصاره الکلی دانه خاکشیر می‌تواند. از افزایش سطح آنزیم‌های کبدی و بیلی‌روبین کل در خون جلوگیری کند و اثرات محافظتی در برابر آسیب و سمیت کبدی در موش‌ها داشته باشد.

تنظیم قند خون:

در یک مطالعه انجام‌شده در سال 2014، عصاره آبی – الکلی دانه خاکشیر نشان داد که می‌تواند در کاهش سطح قند خون مؤثر باشد و در جلوگیری از ابتلا به دیابت نقش داشته باشد.

بهبود عملکرد قلب و عروق:

مطالعات انجام‌شده در سال 2018 نشان دادند که مصرف عصاره آبی دانه خاکشیر می‌تواند بهبود عملکرد قلب و کاهش آسیب بافت قلب را در موش‌های مبتلا به نارسایی قلبی مزمن ایجاد کند و اثرات محافظتی را داشته باشد

بهبود عملکرد دستگاه ادراری:

• – در سال 2021، تأثیر عصاره الکلی دانه خاکشیر بر سمّیت کلیوی در موش‌ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که مصرف این عصاره منجر به کاهش قابل توجه میزان اوره، کراتینین و اوریک اسید خون شد و در نتیجه بر جلوگیری از آسیب و التهاب کلیوی اثرات مثبتی داشت.
• – در یک مطالعه انجام‌شده در سال 2022، مصرف عصاره آبی – الکلی دانه خاکشیر به‌عنوان یک درمان مکمل برای بیماران همودیالیزی معرفی شد. این تحقیق نشان داد که مصرف عصاره دانه خاکشیر منجر به کاهش چشمگیری در حس تشنگی، سطح تری‌گلیسرید و کلسترول خون، و همچنین بهبود وضعیت التهابی در این بیماران می‌شود.
• – در سال 2018، تأثیر عصاره آبی دانه خاکشیر بر جلوگیری و درمان سنگ‌های کلسیم اگزالات در کلیه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که عصاره آبی دانه خاکشیر می‌تواند آسیب به بافت کلیه را کاهش داده و در جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلیوی موثر باشد.

ضد سرطان:

– مطالعات انجام‌شده در سال 2020 نشان دادند که دانه خاکشیر دارای ترکیبات پلی‌فنولی و آنتی اکسیدان‌هایی است که می‌توانند به‌طور قابل توجهی ابتلا و پیشرفت سرطان را کاهش دهند. همچنین، مطالعاتی نشان داده‌اند که روغن اسانسی و عصاره‌های مختلف دانه خاکشیر می‌توانند در از بین بردن سلول‌های سرطانی مؤثر می‌باشد.

افزایش قدرت باروری:

– در سال 2014، تأثیر عصاره آبی – الکلی دانه خاکشیر بر غلظت هورمون تستوسترون خون و تغییرات بافتی بیضه در موش‌های نر دیابتی بررسی شد. نتایج این مطالعه نشان داد که دانه خاکشیر می‌تواند اثرات مخرب دیابت بر بافت بیضه را بهبود بخشد و با افزایش سطح هورمون تستوسترون، باروری را افزایش دهد.

ضد التهاب:

– در سال 2022، اثرات ضددرد روغن اسانسی دانه خاکشیر و اسید چرب امگا 6 موجود در آن بررسی شد. نتایج این تحقیق نشان داد که این مواد احتمالاً از طریق مهار التهاب، فعالیت ضددرد دارند و به‌طور مؤثر در درمان دردهای مختلف مانند سردرد و میگرن می‌توانند مفید باشند.

بهبود عملکرد غده تیروئید:

– مطالعات روی موش‌ها نشان داده‌اند که مصرف عصاره اتری دانه خاکشیر می‌تواند. مقادیر هورمون‌های تیروئیدی خون را کاهش داده و اثرات ضدتیروئیدی داشته باشد، که این مواد می‌توانند برای بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید مفید باشند.