دمنوش خالص اسطوخدوس  :

• گیاه لاواندولا یا لاوندر (Lavandula یا Lavenders) متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) است و شامل 39 گونه با حدود 400 رقم ثبت‌شده می‌باشد. این گیاهان در سراسر جهان، از نواحی مدیترانه، اروپا، آفریقای شمالی، جنوب غربی آسیا تا جنوب شرقی هند، یافت می‌شوند.
• اسطوخودوس یا اسطوقودوس (lavender) درختچه‌ای بومی ناحیه مدیترانه (فرانسه، اسپانیا، آندورا و ایتالیا) است، اما در بسیاری از دیگر کشورها از جمله لهستان نیز کشت می‌شود. نام اسطوخودوس (lavender) از فعل لاتین Lavo یا Lavare به معنای «شستن» یا «پاک کردن» گرفته شده است.
• اسطوخودوس گیاهی چندساله و همیشه سبز است که تا ارتفاع 40-60 سانتی‌متر رشد می‌کند و بوته‌های متراکم و متقارن تشکیل می‌دهد. بخش پایینی ساقه چوبی و بخش بالایی آن سبز و تازه است. اسطوخودوس برگ‌های باریک یا نیزه‌ای با حاشیه‌های پیچ‌خورده و ریشه فیبری بسیار منشعب دارد. برگ‌های سبز-نقره‌ای آن با کرک پوشیده شده‌اند که از آنها در برابر تابش آفتاب شدید، باد و اتلاف بیش از حد آب محافظت می‌کند. این گیاه گل‌های بنفش سنبله‌ای دارد که به صورت دایره‌ای (3-5 گل در هر دایره) در بخش بالایی ساقه آرایش یافته‌اند؛ البته واریته‌هایی با گل‌های سفید (Alba و Nana Alba) و گل‌های صورتی (Rosea) نیز پرورش داده شده‌اند. خاک‌های زهکشی شده، حاصلخیز و آهکی برای رشد اسطوخودوس مناسب هستند و این گیاه در آفتاب کامل همراه با محافظت در برابر باد به بهترین شکل رشد می‌کند.

دمنوش اسطوخودوس

خواص اسطوخدوس :

افزایش فعالیت آنتی اکسیدان :

ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی عصاره‌های انواع اسطوخودوس عمدتاً به محتوای فلاونوئیدها و ترکیبات اسید فنولیک و تا حدی نیز به برخی از ایزوپرنوئیدها نسبت داده می‌شود. اگرچه اندازه‌گیری «فعالیت به دام اندازی رادیکال» گیاهان با استفاده از روش DPPH نشان می‌دهد که به طور کلی، انواع اسطوخودوس نسبت به سایر گیاهان مانند چای سبز، میخک و آویشن، فعالیت آنتی‌اکسیدانی کمتری دارند. این ممکن است به دلیل میزان کم ترکیبات فنولی باشد، چرا که میزان ترکیبات فنولی اصلی گزارش شده در اسطوخودوس، یعنی رزمارینیک اسیدها و کافئیک اسید، کم است. شیوه‌ عصاره‌گیری نیز بر خواص آنتی‌اکسیدانی کلی عصاره‌های اسطوخودوس تأثیر می‌گذارد.

بهبود عملکرد مغز :

مطالعه‌ای با هدف ارزیابی اثر عصاره آبی اسطوخودوس بر عملکرد یادگیری و حافظه رت‌های مبتلا به آلزایمر انجام شد. ابتدا، 80 رت نر به دو گروه کنترل (بدون بیماری آلزایمر) و مبتلا به آلزایمر تقسیم شدند. هر دو گروه تحت دو مرحله یادگیری وظیفه‌ای (با فاصله 20 روز) قرار گرفتند. در مرحله اول یادگیری وظیفه‌ای، رت‌ها باید مکان یک سکو را در یک استخر دایره‌ای شکل با توجه به علائمی که در اطراف آن محیط بود، یاد می‌گرفتند. سپس با حذف آن سکو، در مدت زمان مشخصی و با استفاده از همان علائم، مکان سکو را پیدا می‌کردند.

پس از این مرحله، رت‌های هر دو گروه به مدت 20 روز، تحت درمان با آب مقطر یا عصاره آبی اسطوخودوس در دوزهای مختلف (50، 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم) قرار گرفتند. سپس، رت‌ها وارد مرحله دوم یادگیری شدند که مشابه مرحله اول بود.

نتایج نشان داد در مرحله اول آزمون، زمان سپری شده برای یافتن سکوی مخفی در گروه مبتلا به آلزایمر به میزان قابل توجهی بیشتر از گروه کنترل بود. در مرحله دوم یادگیری، رت‌های گروه کنترل که عصاره اسطوخودوس در دوزهای 50، 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم دریافت کردند، و همچنین رت‌های گروه مبتلا به آلزایمر که عصاره اسطوخودوس در دوزهای 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم دریافت کردند، در مقایسه با رت‌هایی که تحت درمان با آب مقطر قرار گرفته بودند، عملکرد بهتری داشتند. تنها رت‌های مبتلا به آلزایمر که تحت درمان با عصاره اسطوخودوس در دوز 50 میلی‌گرم بر کیلوگرم قرار گرفته بودند، عملکردی مشابه با گروه آب مقطر داشتند. براساس این نتایج، عصاره اسطوخودوس در رفع نقص‌های حافظه در رت‌های مبتلا به آلزایمر مؤثر است.

بهبود عملکرد قلب و عروق :

«آسیب ایسکمی-خونرسانی مجدد» به کاهش موقت خونرسانی به عضله و سپس برقراری مجدد جریان خون اشاره دارد که باعث آسیب به عضله می‌شود. در جریان خونرسانی مجدد، سلول‌های بافت به میزان زیادی رادیکال‌های آزاد اکسیژن تولید می‌کنند و استرس اکسیداتیو عامل مهمی در ایجاد این آسیب است.

در یک مطالعه، خاصیت محافظتی عصاره آبی گل اسطوخودوس در برابر این آسیب بر عضله قلب در رت‌های نر بررسی شد. نتایج نشان داد که پیش‌درمان با عصاره آبی گل اسطوخودوس، درجه آسیب به بافت عضله قلب و میزان استرس اکسیداتیو را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد، اما عملکرد قلب و جریان خون در سرخرگ کرونری قلب را افزایش می‌دهد.

بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که عصاره آبی گل اسطوخودوس از عضله قلب در برابر این آسیب محافظت می‌کند و این اثر ممکن است با بهبود وضعیت استرس اکسیداتیو در عضله قلب مرتبط باشد.

ضد سرطان :

مطالعات فراوانی نشان داده‌اند که گیاهان منابع طبیعی مناسبی برای داروهای ضدسرطان محسوب می‌شوند که باید در برابر عوارض جانبی کمتر نسبت به شیمی درمانی و رادیوتراپی مورد بررسی قرار گیرند. در یک مطالعه، خواص ضدسرطانی عصاره آبی اسطوخودوس بر روی لنفوسیت‌های بیماران مبتلا به لنفوم هوچکین بررسی شد. یافته‌ها نشان دادند که اسطوخودوس تکثیر سلولی را در لنفوسیت‌ها و رده‌های سلول با اثرات مختلف مهار کرد. همچنین، زمانی که سلول‌های لنفوم هوچکین در معرض عصاره آبی اسطوخودوس قرار گرفتند، آپوپتوز (نوعی مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده) رخ داد. این آزمایش نشان می‌دهد که می‌توان در تحقیقات آینده، عصاره آبی اسطوخودوس را به عنوان یک عامل ضدسرطان پتانسیلی در نظر گرفت. بنابراین، برای شناسایی و تأیید اثر سمی دقیق این عصاره بر سلول‌های سرطانی، تحقیقات درون بدن زنده (in vivo) ضروری است. همچنین، برای به دست آوردن بهترین نتایج، شناسایی ماده مؤثر این عصاره ضروری می‌باشد.

ضد افسردگی :

در سال 2012، یک تحقیق با هدف بررسی اثرات شبه ضدافسردگی عصاره آبی اسطوخودوس بر رت‌ها با استفاده از آزمون شنای اجباری (FST) انجام شد. این آزمون، پرکاربردترین آزمون سنجش افسردگی در مدل حیوانی است. محققان حرکت نکردن جوندگان در زمان قرارگیری در معرض استرس اجتناب ناپذیر مانند شنای اجباری را نوعی ناامیدی در نظر گرفتند زیرا حیوانات احساس رهایی را غیرممکن می‌دانستند. همچنین، به این نتیجه رسیدند که زمان بی‌تحرکی در این آزمون با استفاده از داروهای ضدافسردگی شناخته شده کاهش می‌یابد.

عصاره آبی اسطوخودوس را سه مرتبه – 24، 5 و 1 ساعت قبل از آزمون – به صورت خوراکی به رت‌ها دادند. تجویز عصاره آبی اسطوخودوس (با دوز 3428 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن)، زمان بی‌تحرکی آنها در آزمون را به طرز قابل توجهی کاهش داد. این اثر قابل مقایسه با داروی ضدافسردگی سنتتیک ایمی‌پرامین (دوز 30 میلی‌گرم بر کیلوگرم) بود. هنوز مشخص نیست کدام ترکیب عصاره آبی اسطوخودوس عامل اثر شبه ضدافسردگی آن است. در تحقیق حاضر، لینالول، جزء اصلی اسانس روغنی اسطوخودوس را به طور کامل حذف کرده‌اند. بنابراین، می‌توان اثر شبه ضدافسردگی عصاره آبی اسطوخودوس را به اجزاء غیرفرار آن نسبت داد.

با توجه به گزارشات، اسطوخودوس حاوی ترکیبات فنولی غیرفراری مانند هیدرواکسی‌سینامیک اسیدها و گلیکوزیدهای فلاون است که می‌توانند با استفاده از آب داغ استخراج شوند و احتمالاً در عصاره آبی مورد استفاده در این تحقیق وجود داشته‌اند. در میان ترکیبات فنولی که پیش از این در اسطوخودوس یافت شده‌اند، رزمارینیک اسید و آپیژنین دارای فعالیت شبه ضدافسردگی در آزمون شنای اجباری هستند.

دمنوش اسطوخودوس

ضد میکروب :

استفاده بی‌رویه از داروهای ضدمیکروبی در درمان بیماری‌ها منجر به مقاومت میکروارگانیسم‌ها در برابر تعداد زیادی از آنتی‌بیوتیک‌ها شده است. بنابراین، گسترش استفاده از داروهای ضدمیکروبی طبیعی اهمیت زیادی دارد؛ از گیاهان دارویی که حاوی عوامل ضدمیکروبی هستند، می‌توان به عنوان جایگزین داروهای ضدمیکروبی استفاده کرد. یک مطالعه با هدف بررسی اثرات ضدباکتریایی غلظت‌های مختلف عصاره آبی اسطوخودوس بر برخی از باکتری‌های بیماری‌زا انجام شد؛ باکتری‌هایی مانند باسیلوس سوبتیلیس، استرپتوکوکوس موتانس، لیستریا منوسیتوژنز، یرسینیا انتروکولیتیکا و سالمونلا انتریتیدیس در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند. یافته‌ها نشان دادند که عصاره آبی اسطوخودوس به طور قابل توجهی تمام باکتری‌های مورد آزمایش را مهار کرد و این اثر با افزایش غلظت عصاره، افزایش یافت. همچنین، اثر عصاره آبی اسطوخودوس بر باکتری‌های گرم مثبت، نسبت به باکتری‌های گرم منفی، بیشتر بود؛ این عصاره بیشترین تأثیر را بر باکتری باسیلوس سوبتیلیس و کمترین تأثیر را بر باکتری سالمونلا اینتریتیدیس داشت.

بهبود کیفیت خواب :

اسطوخودوس به عنوان یک داروی طبیعی عالی برای بهبود کیفیت خواب و درمان بی‌خوابی پیشنهاد شده است. در سال 2017، مطالعه‌ای در دهلی نو، هند، با هدف ارزیابی اثربخشی چای اسطوخودوس در رفع خستگی، افزایش کیفیت خواب، و بهبود دلبستگی مادر به نوزاد پس از زایمان انجام شد.

در این مطالعه، 60 زن هندی که به تازگی زایمان کرده بودند و هیچگونه سابقه حساسیت به چای‌ها، غذاها یا داروهای گیاهی نداشتند، به طور تصادفی به دو گروه 30 نفره تقسیم شدند: گروه آزمایشی و گروه کنترل. گروه کنترل فقط مراقبت‌های معمول پس از زایمان را دریافت می‌کردند، در حالی که افراد گروه آزمایشی به مدت دو هفته، هر روز 1 ساعت پیش از خواب، رایحه یک فنجان چای اسطوخودوس را استشمام کرده و سپس آن را می‌نوشیدند. (هر فنجان چای اسطوخودوس از یک چای کیسه‌ای حاوی چای سیاه و اسطوخودوس که به مدت 10-15 دقیقه در 300 میلی‌لیتر آب داغ خیسانده می‌شد، تهیه شده بود.)

یافته‌ها نشان داد که میانگین خستگی مادران پس از زایمان، سطح کیفی خواب آنها و دلبستگی مادر به نوزاد در گروه آزمایشی نسبت به گروه کنترل بهبود یافته بود. این نتایج نشان می‌دهد که تجویز چای اسطوخودوس به مادرانی که به تازگی زایمان کرده بودند، به مدت 14 روز متوالی، در کاهش خستگی، بهبود کیفیت خواب، و افزایش دلبستگی مادر به نوزاد مؤثر بوده است، در حالی که در گروه کنترل، مراقبت‌های معمول پس از زایمان در بهبود دلبستگی مادر به نوزاد مؤثر نبود.

این تحقیق از ادعای رایج مبنی بر «اثر مفید چای اسطوخودوس بر خستگی، کیفیت خواب، و دلبستگی مادر به نوزاد در زنانی که به تازگی زایمان کرده‌اند» حمایت می‌کند. عوارض جانبی کمی که گزارش شده‌اند نیز تأیید می‌کنند که مصرف چای اسطوخودوس یک روش درمانی جایگزین ایمن، ساده، مقرون به صرفه و کارآمد است.

کاهش اضطراب و استرس :

در مطالعه‌ای، خاصیت ضداضطرابی احتمالی عصاره آبی خوراکی گل‌های اسطوخودوس (LAE) در رت‌های مبتلا به استرس مزمن خفیف بررسی شد. 48 رت بالغ نر به طور تصادفی به دو گروه «مبتلا به استرس مزمن خفیف» و «بدون استرس» تقسیم شدند. رت‌های بدون استرس در شرایط نرمال نگهداری شدند، در حالی که رت‌های مبتلا به استرس مزمن خفیف به طور جداگانه در اتاق دیگری قرار گرفتند. سپس، هر گروه به سه زیرگروه 8 تایی تقسیم شد: 1. زیرگروه آب مقطر، 2. گروه LAE با دوز 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم، 3. زیرگروه LAE با دوز 400 میلی‌گرم بر کیلوگرم.

طی دوره 5 هفته‌ای درمان، هر روز آب مقطر یا عصاره آبی گل‌های اسطوخودوس (200 و 400 میلی‌گرم/کیلوگرم) به صورت خوراکی و 1 ساعت پیش از قرار گرفتن در شرایط استرس مزمن خفیف به رت‌ها داده شد. در مجموع، عصاره آبی خوراکی اسطوخودوس رفتار مرتبط با اضطراب در رت‌ها را بهبود بخشید. این تحقیق نشان داد که LAE، صرف نظر از میزان دوز مصرفی، به طور قابل توجهی ضداضطراب است.

مواد موثره و ارزش تغذیه ای اسطوخودوس :

اسطوخودوس حاوی روغن ضروری، آنتوسیانین، فیتواسترول، قند، مواد معدنی، کوماریک اسید، گلیکولیک اسید، والریک اسید، اورسولیک اسید، هرنیارین، کومارین و تانن است. با ارزش‌ترین ماده استخراج شده از اسطوخودوس، روغن ضروری آن است که میزان آن بین 2 تا 3 درصد است. ترکیب کیفی و کمی این روغن متغیر است و به عواملی مانند ژنوتیپ، محل رویش، شرایط آب و هوایی، روش تکثیر و ویژگی‌های مورفولوژیکی (ریخت‌شناسی) بستگی دارد.

بیشتر بدانید   :

سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان بهداشت جهانی (WHO)، آژانس دارویی اروپا (EMA) و تعاونی علمی کشورهای اروپایی در زمینه گیاه‌درمانی (ESCOP) اسطوخودوس را برای بهبود اضطراب، استرس و بی‌قراری تأیید کرده‌اند.

حد مجاز مصرف :

طرز تهیه دمنوش اسطوخودوس:

5 تا 10 میلی‌لیتر روغن اسانسی اسطوخودوس (یا 1 تا 2 قاشق چای‌خوری گیاه اسطوخودوس) را به یک فنجان آب داغ (150 میلی‌لیتر) اضافه کرده و پس از 10 دقیقه آن را صاف کنید. چای تهیه‌شده به این روش را می‌توان روزی سه بار و هر بار یک فنجان مصرف کرد.

همچنین، دوزهای زیر در تحقیقات علمی مورد بررسی قرار گرفته‌اند:

بزرگسالان، به صورت خوراکی:

• اضطراب: 500 میلی‌گرم گل اسطوخودوس خشک و پودر شده، دو بار در روز به مدت 8 هفته مصرف شده است.

بهترین زمان مصرف :

1 تا 2 ساعت قبل یا بعد از صرف غذا.

عوارض جانبی و واکنش های حساسیت زا  :

 مصرف خوراکی

مصرف اسطوخودوس به صورت خوراکی برای بیشتر افراد بزرگسال در مقادیر معمول غذایی احتمالاً ایمن است. اما ممکن است در برخی افراد باعث عوارضی مانند یبوست، سردرد و افزایش اشتها شود.

 بارداری و شیردهی

در حال حاضر، اطلاعات کافی و معتبری درباره مصرف اسطوخودوس در دوران بارداری یا شیردهی وجود ندارد. بنابراین، توصیه می‌شود برای احتیاط از مصرف آن در این دوران خودداری کنید.

 جراحی

اسطوخودوس ممکن است فعالیت سیستم عصبی مرکزی را کاهش دهد. در ترکیب با داروهای بیهوشی و سایر داروهایی که در حین و بعد از جراحی استفاده می‌شوند، می‌تواند به طور قابل توجهی سیستم عصبی مرکزی را کند کند. بنابراین، حداقل 2 هفته قبل از عمل جراحی، مصرف اسطوخودوس را قطع کنید.

 دیابت

در مطالعه‌ای روی حیوانات، مشاهده شد که مصرف عصاره‌های اسطوخودوس به مدت 20 روز و به صورت روزانه، باعث افزایش سطح قند خون می‌شود. بنابراین، اگر به مدت طولانی از اسطوخودوس استفاده می‌کنید، باید اثر آن بر سطح قند خون را در نظر داشته باشید.

 واکنش‌های حساسیت‌زا

هر فرد ممکن است نسبت به گیاهان و ادویه‌های خاصی حساسیت داشته باشد که این حساسیت باید ابتدا توسط خود فرد و سپس توسط پزشک تشخیص داده شود. واکنش‌های آلرژیک معمولاً عوارض جانبی مزمن یا حاد ایجاد نمی‌کنند و پس از شناسایی و قطع مصرف گیاه حساسیت‌زا، عوارض ناشی از آلرژی برطرف خواهند شد. هیچ شرکت یا محصولی نمی‌تواند از پیش از واکنش‌های آلرژیک بدن‌های مختلف آگاه باشد. هرچند ناسازگاری بدن با یک یا چند گیاه خاص به ندرت پیش می‌آید، اما ممکن است برخی مصرف‌کنندگان با آن مواجه شوند

دمنوش اسطوخودوس

تداخل دارویی :

داروهای ضد انعقاد خون :

مصرف همزمان داروهای ضدانعقاد خون با اسطوخودوس ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد. توصیه می‌شود در مورد کومارین، یکی از اجزای اسطوخودوس، نیز احتیاط کنید. به‌طور نظری، ترکیب کومارین با درمان ضدانعقاد خون می‌تواند منجر به خونریزی شود.

داروهای کاهنده کلسترول خون  :

مصرف اسطوخودوس همراه با سایر داروهای کاهنده کلسترول (مثل استاتین ها، نیکوتینیک اسید، مشتقات فیبریک اسید) ممکن است باعث کاهش بیش از حد کلسترول شود. مطالعات حیوانی نشان داده است که ترکیب 1،8-سینئول می‌تواند کلسترول را پایین آورده و با عوامل کاهنده کلسترول تأثیرات افزاینده‌ای داشته باشد.

داروهای ضد فشار خون بالا :

مصرف اسطوخودوس ممکن است فشار خون را در برخی افراد کاهش دهد. اما مصرف آن همزمان با داروهای کاهنده فشار خون بالا می‌تواند منجر به افت شدید فشار خون شود. بنابراین، اگر از داروهای کاهنده فشار خون بالا استفاده می‌کنید، بهتر است از مصرف بیش از حد اسطوخودوس خودداری کنید. برخی از این داروها شامل کاپتوپریل (کاپوتن)، انالاپریل (وازوتک)، لوزارتان (کوزار)، والسارتان (دیووان)، دیلتیازم (کاردیزم)، آملودیپین (نورواسک)، هیدروکلروتیازید (هیدرو دیوریل)، فوروسمید (لاسیکس) و داروهای دیگر هستند.

داروهای اثر گذار بر تشنج :

احتیاط نمایید که مصرف همزمان اسطوخودوس با داروهای ضدتشنج ممکن است باعث هم افزایی اثرات مسکن و آرام بخش شود.

داروهای آرام بخش :

مصرف اسطوخودوس همراه با داروهای آرام بخش ممکن است باعث خواب آلودگی بیش از حد شود. زیرا اسطوخودوس ممکن است خواب آلودگی و گیجی را افزایش دهد. در این راستا، برخی از داروهای آرام بخش عبارتند از: آموباربیتال (آمیتال)، بوتاباربیتال (بوتیسول)، مفوباربیتال (مبارال)، پنتوباربیتال (نمبوتال)، فنوباربیتال (لومینال)، سکوباربیتال (سکونال) و سایر همتایان.

کلرال هیدرات  :

مصرف اسطوخودوس همراه با کلرال هیدرات ممکن است باعث خواب آلودگی بیش از حد شود. زیرا به نظر می رسد که اسطوخودوس اثرات خواب آلودگی و گیجی کلرال هیدرات را افزایش می دهد.

کاربرد در طب قدیم  :

• اسطوخودوس به طور سنتی به شکل دمنوش و جوشانده تجویز شده و به صورت خوراکی برای تسکین ناراحتی های مختلف استفاده شده است.
• در طب سنتی، برخی از پزشکان قرون وسطی مانند ابن سینا و رازی، اسطوخودوس را برای درمان حمله های صرع و میگرن تجویز می کردند.
• در طب سنتی، از اسطوخودوس انگلیسی برای میگرن، گرفتگی عضلات و آسم برونشی استفاده می کنند.
• در شیلی، از دمنوش اسطوخودوس برای تحریک یا افزایش جریان قاعدگی استفاده می کنند.
• در طب سنتی ایرانی، اسطوخودوس به عنوان بادشکن (داروی ضدنفخ)، ادرارآور، ضدصرع، ضدروماتیسم و تسکین دهنده درد به خصوص در سردردهای عصبی و میگرن مورد استفاده قرار گرفته است.