دمنوش خالص بومادران :

دمنوش بومادران، که به بومادران هزار برگ نیز معروف است، گیاهی چندساله، علفی و گل‌دهنده از خانواده کاسنیان می‌باشد. این گیاه یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی شناخته شده است که انسان‌ها از آن استفاده کرده‌اند. قدیمی‌ترین متون باقی‌مانده که به استفاده از بومادران در طب سنتی اروپایی اشاره دارند، مربوط به پیلینی بزرگ و دیوسکوریدس در قرن اول میلادی هستند.

واژه «Achillea» به قهرمان یونانی آشیل اشاره دارد، که گفته می‌شود برای درمان زخم‌های سربازان بومادران را همراه خود داشت. واژه «millefolium» به معنای هزار برگ است و به برگ‌های چندشانه‌ای آن اشاره دارد.

بومادران در اروپا، آمریکای شمالی، مناطق شمالی آسیا و مناطق جنوبی استرالیا یافت می‌شود. این گیاه در آفتاب کامل بهترین رشد را دارد و اغلب در علفزارها، حاشیه جاده‌ها و دامنه‌های خشک و آفتابگیر یافت می‌شود.

تحقیقات:

بومادران دارای یک یا چند ساقه برافراشته و عمودی با ارتفاع 0.2 تا 1 متر است. برگ‌های آن به طور یکنواخت در طول ساقه توزیع شده‌اند و برگ‌های نزدیک به میانه و پایین ساقه بزرگتر از بقیه برگ‌ها هستند. میزان کُرکی بودن برگ‌ها متفاوت است. برگ‌ها به طول 5 تا 20 سانتی‌متر، دو شانه‌ای یا سه شانه‌ای، تقریباً پرمانند و به شکل مارپیچی بر روی ساقه قرار گرفته‌اند. گل‌های گونه millefolium عمدتاً سفید تا سفید مایل به زرد هستند، اما در مناطق کوهستانی گل‌های صورتی یا ارغوانی کم‌رنگ نیز دیده می‌شوند.

گل‌های بومادران دارای گلبرگ‌های سفید پنج‌تایی و پرچم‌های زرد رنگ هستند و به شکل چتری بر روی ساقه بلند مستقیم به صورت خوشه‌ای قرار گرفته‌اند. غده‌های ترشح‌کننده روغن فرّار گیاه بر روی ساقه، برگ‌ها و گلبرگ‌ها وجود دارند و تمام قسمت‌های گیاه معطر است و بویی شبیه به بابونه و کاج دارد.

گیاه بومادران در طول گلدهی، زمانی که 80 درصد از گل‌ها باز شده‌اند، برداشت می‌شود و گل‌ها، برگ‌ها و ساقه‌های آن برای اهداف دارویی استفاده می‌شوند.

دمنوش بومادران

خواص بومادران :

تنظیم قند خون:

در سال 2018، تأثیرات کاهش‌دهنده قند خون عصاره آبی بومادران در موش‌های دیابتی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که درمان روزانه موش‌های دیابتی با دوزهای مختلف عصاره آبی بومادران (10، 30، 90 و 270 میلی‌گرم بر کیلوگرم) به‌ویژه با دوزهای 90 و 270 میلی‌گرم بر کیلوگرم، به طور قابل توجهی قند خون را کاهش داد. بنابراین، محققان عصاره آبی بومادران را به‌عنوان یک مکمل ضد دیابت پیشنهاد کردند. همچنین، مطالعه‌ای در سال 2020 بر روی موش‌های دیابتی نشان داد که مصرف عصاره هیدروالکلی بومادران (با دوزهای 25 و 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم در روز) باعث کاهش قابل توجه قند خون ناشتا شد. اثر بومادران در دوز 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم مشابه متفورمین (داروی دیابت نوع 2) بود و علاوه بر این، وزن بدن موش‌های دیابتی درمان شده با عصاره بومادران نیز به میزان قابل توجهی افزایش یافت.

تنظیم فشار خون:

در سال 2005، اثر غلظت‌های مختلف جوشانده بومادران بر سیستم قلبی-عروقی موش‌ها بررسی شد. محققان دریافتند که مصرف جوشانده بومادران باعث کاهش فشار خون شریانی می‌شود. این نتایج نشان می‌دهند که جوشانده بومادران اثرات کاهش‌دهنده فشار خون در موش‌ها دارد. با توجه به اثر کم‌تأثیر جوشانده بر ضربان قلب، احتمالاً اثر کاهش‌دهنده فشار خون بومادران به دلیل کاهش مقاومت عروق محیطی است. عصاره هیدروالکلی بومادران نیز می‌تواند از طریق دو مکانیسم فشار خون را کاهش دهد:

1) احتمالاً به دلیل وجود فیتوکمیکال‌هایی مانند آلکالوییدها، کومارین‌ها، ساپونین‌ها، استرول‌ها، تانن‌ها و ترپن‌ها.

2) مشابه هیدروکلروتیازید (یک نوع داروی ادرارآور)، می‌تواند باعث افزایش حجم ادرار و دفع یون‌های سدیم و پتاسیم شود. مواد ادرارآور جریان ادرار و دفع سدیم ادراری را افزایش می‌دهند و در درمان بسیاری از اختلال‌ها مانند فشار خون بالا و اختلال‌های قلبی-عروقی استفاده می‌شوند.

کاهش اضطراب و استرس:

مطالعاتی نشان داده‌اند که کاهش میزان هورمون استروژن در زنان یائسه می‌تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد. در سال 2011، تأثیر عصاره آبی بومادران که حاوی ترکیبات شبه استروژن است، بر اختلال حافظه و رفتارهای شبه اضطرابی ناشی از سکته مغزی در موش‌های یائسه بررسی شد. نتایج نشان داد که سکته مغزی باعث فراموشی و رفتارهای شبه اضطرابی در موش‌ها شد که با مصرف عصاره آبی بومادران (دوز 7 میلی‌گرم بر کیلوگرم) این دو عارضه بهبود یافتند. این نتایج نشان می‌دهند که مصرف خوراکی عصاره آبی بومادران می‌تواند از طریق گیرنده‌های استروژن، عوارض ناشی از سکته مغزی را در موش‌های یائسه بهبود دهد. همچنین در سال 2012، مطالعه‌ای نشان داد که مصرف خوراکی عصاره هیدروالکلی حاصل از قسمت‌های هوایی بومادران می‌تواند اضطراب را تسکین دهد

بهبود عملکرد دستگاه گوارش:

واژه «Amara» به گیاهانی اشاره دارد که عمده محتوای آنها مواد تلخ است و باعث تحریک ترشح اسید معده و تحریک حرکات معده‌ای و روده‌ای می‌شوند. این مواد تلخ، گروهی ناهمگن از ترکیبات شیمیایی با مزه تلخ هستند و علاوه بر تأثیر بر گیرنده‌های طعم تلخ در دهان، اثرات مستقیمی بر معده نیز دارند که منجر به افزایش ترشح اسید معده و تخلیه سریع‌تر معده می‌شود. گیاهان «Amara» ممکن است باعث افزایش ترشح صفرا نیز شوند. واژه «Aromatica» به گیاهانی اطلاق می‌شود که عمده محتوای آنها روغن‌های اسانسی است و دارای فعالیت اسپاسمولیتیک یا اثرات محرک بر پریستالسیس هستند. گیاه بومادران، که حاوی ترکیبات تلخ و روغن‌های اسانسی معطر است، در دسته گیاهان دارویی تلخ معطر «Amara Aromatica» قرار می‌گیرد. بومادران در شرایطی مانند کمبود یا عدم ترشح اسید معده، ورم معده و سوء هاضمه کاربرد دارد، زیرا خواص ضدالتهابی، ضدنفخ و ضداسپاسم دارد.

تسکین زخم معده:

بر اساس نتایج مطالعه‌ای در سال 2006، عصاره آبی بومادران در محافظت از مخاط معده در برابر ضایعات حاد ناشی از مصرف الکل (اتانول) و داروی ایندومتاسین و همچنین ضایعات مزمن ناشی از استیک اسید مؤثر بود. همچنین، در مطالعه‌ای در سال 2005، عصاره هیدروالکلی بومادران بهبود زخم معده را نشان داد و محققین به این نتیجه رسیدند که بومادران می‌تواند برای درمان زخم معده مفید باشد.

کاهش چربی خون:

در مطالعه‌ای، اثر عصاره آبی قسمت‌های هوایی بومادران بر میزان کلسترول و تری‌گلیسیرید خون در موش‌های دیابتی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که مصرف عصاره آبی بومادران (با غلظت 44.25 درصد) در دوز 500 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن به مدت 14 روز، تری‌گلیسیرید، کلسترول بد (LDL) و کلسترول کل را کاهش داد. در مطالعه‌ای در سال 2020، عصاره هیدروالکلی بومادران نیز به میزان قابل توجهی تری‌گلیسیرید، کلسترول کل و کلسترول بد خون را در موش‌های درمان شده کاهش داد و کلسترول خوب (HDL) را به طور قابل توجهی افزایش داد.

کاهش اضطراب و استرس:

برخی مطالعات نشان داده‌اند که کاهش هورمون استروژن در زنان یائسه می‌تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد. در سال 2011، مطالعه‌ای برای بررسی تأثیر عصاره آبی بومادران که حاوی ترکیبات شبه استروژن است، بر اختلال حافظه و رفتارهای شبه اضطرابی ناشی از سکته مغزی در موش‌های یائسه انجام شد. نتایج نشان داد که سکته مغزی باعث فراموشی و رفتارهای شبه اضطرابی در موش‌ها می‌شود که با مصرف عصاره آبی بومادران (دوز 7 میلی‌گرم بر کیلوگرم) این عوارض بهبود یافتند. همچنین، در سال 2012، مطالعه‌ای نشان داد که مصرف خوراکی عصاره هیدروالکلی بومادران می‌تواند اضطراب را کاهش دهد.

بهبود عملکرد کبد:

در سال 2012، محققان ایرانی دریافتند که مصرف خوراکی عصاره آبی گل بومادران پس از تجویز آنتی‌بیوتیک، از کبد در برابر سمّیت کبدی ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک محافظت می‌کند. اثر محافظتی عصاره آبی بومادران از طریق اندازه‌گیری فعالیت آنزیم‌های اسپارتات‌ترانس‌آمیناز (AST)، آلانین‌ترانس‌آمیناز (ALT)، آلکالین‌فسفاتاز (ALP) و لاکتات‌دهیدروژناز (LDH) در خون موش‌ها ارزیابی شد.

نتایج نشان داد که مصرف عصاره آبی بومادران (1.2 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن، چهار ساعت پس از تجویز آنتی‌بیوتیک) میزان این آنزیم‌ها را که در اثر مصرف آنتی‌بیوتیک افزایش یافته بود، کاهش داد و به سطح طبیعی برگرداند. به گفته محققان، این اثر محافظتی به دلیل ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی و قابلیت مهار رادیکال‌های آزاد عصاره بومادران است. همچنین، در مطالعه‌ای در سال 2017، عصاره الکلی بومادران نقش مهمی در محافظت از کبد در برابر ترکیبات شیمیایی سمّی مانند کربن تتراکلرید (CCL4) که باعث مسمومیت کبدی می‌شود، نشان داد. در سال 2006 نیز، محققان مشاهده کردند که عصاره هیدروالکلی بومادران اثر محافظتی بر کبد در موش‌ها دارد، که ممکن است به فعالیت مسدودکننده کانال کلسیم آن مرتبط باشد.

بهبود عملکرد مجاری تنفسی و ریه:

در سال 2009، فعالیت ضدآسم عصاره آبی گل‌های بومادران در غلظت‌های مختلف (5، 10، 15، 20، 25 و 30 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر) در مدل‌های حیوانی بررسی شد. مشاهده شد که عصاره آبی بومادران به دلیل مهار التهاب دیواره مجرای تنفسی، فعالیت ضدآسم دارد و حداکثر این فعالیت در دوزهای 25 و 30 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر مشاهده شد. همچنین، در مطالعه‌ای در سال 2020، مشاهده شد که عصاره هگزانی بومادران با مسدود کردن کانال کلسیم و آزادسازی نیتریک اکساید، اثر آرام‌بخش قابل‌توجهی بر سلول‌های عضله صاف نای در موش‌ها دارد. به گفته محققان، وجود دو ترکیب لوکودین و آکیلین در عصاره هگزانی باعث اثر آرام‌بخش آن بر نای می‌شود.

مواد موثره و ارزش تغذیه ای بومادران

ترکیبات فعال اصلی گیاه بومادران شامل موارد زیر است:

– فلاوونوئیدها: آپی ژنین، لوتئولین، ایزورامنتین، روتین

– فنولیک اسیدها: کافئیک اسید و سالیسیلیک اسید

– تانن‌ها

– اسیدهای آمینه: آلانین، هیستیدین، لوسین، لیزین

– اسیدهای چرب: لینولئیک اسید، پالمیتیک اسید، اولئیک اسید

– ویتامین‌ها: آسکوربیک اسید و فولیک اسید

– آلکالوئیدها و بازها: آکیسئین، آکیلئین، بتائین، کولین

– آلکان‌ها: تریکوزان

– پلی‌استیلن‌ها

– ساپونین‌ها

– فیتواسترول‌ها: بتا-سیتوسترول

– قندها: دکستروز، گلوکز، مانیتول، ساکارز

– کومارین‌ها

براساس فارماکوپه اروپا، سرشاخه‌های گلدار خشک شده بومادران باید حاوی حداقل 2 میلی‌لیتر بر کیلوگرم روغن فرّار و حداقل 0.02 درصد کامازولن (پروآزولن‌ها) باشند. روغن فرّار بومادران عمدتاً شامل لینالول، بورنئول، کامفور، بتاکاریوفیلن، 1،8-سینئول و سزکوئی‌ترپن لاکتون‌ها است که متشکل از گوایانولیدها (عمدتاً آکیلیسین، آکیلین، لوکودین) و ژرماکرانولیدها (دی‌هیدروپارتنولید، آکیلیفولین، میلفین) می‌باشد

همچنین، روغن فرّار بومادران به طور میانگین حاوی 2.26 درصد آلفا-توژون و 1.61 درصد بتا-توژون است. با این حال، شواهد نشان می‌دهند که مقدار توژون در روغن فرّار بومادران به حدی کم است که خطری برای سلامت انسان ندارد.

براساس یک مطالعه، گل آذین‌ها و برگ‌های بالایی خشک شده بومادران و دمنوش آن حاوی مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم، پتاسیم، آهن، مس، منگنز، روی و ویتامین B9 (فولیک اسید یا فولات) است.

دمنوش بومادران

بیشتر بدانید :

آژانس نظارتی مکمل‌های دارویی آلمان (کمیسیون E) استفاده از بومادران را برای درمان بی‌اشتهایی، ناراحتی‌های ناشی از سوء هاضمه و مشکلات کبد و کیسه صفرا تأیید کرده است.

استفاده خارجی از دم‌کرده گل‌های بومادران به عنوان پاک‌کننده پوستی می‌تواند به التیام اگزما کمک کند.

برای درمان تب یونجه و آسم خفیف، می‌توان گل‌های تازه بومادران را به آب جوش اضافه کرده و بخار آن را استنشاق کرد.

دمنوش بومادران ممکن است مزه تلخی داشته باشد؛ بنابراین می‌توانید برای کاهش تلخی آن از عسل استفاده کنید. همچنین افزودن لیمو به دمنوش می‌تواند میزان ویتامین C آن را افزایش دهد.

حد مجاز مصرف :

برای تهیه چای گیاهی، از 2 گرم گیاه کاملاً خرد شده استفاده کنید. این دمنوش باید 3 تا 4 بار در روز و هر بار یک فنجان مصرف شود. توصیه می‌شود هر بار دمنوش تازه تهیه شود.

مصرف مقادیر زیاد بومادران ممکن است باعث تغییر رنگ ادرار به قهوه‌ای تیره شود.

بهترین زمان مصرف : بین وعده‌های غذایی

عوارض جانبی و واکنش های حساسیت زا

مصرف خوراکی:

بومادران در مقادیر معمول غذایی برای بسیاری از افراد احتمالاً ایمن است و به نظر می‌رسد که در مقادیر دارویی نیز ایمن باشد. با این حال، محصولات بومادران که حاوی ترکیب شیمیایی توژون هستند، ممکن است ایمن نباشند. طبق منابع علمی، اگر مقدار توژون در روغن فرّار بومادران در بدترین حالت تا 5 درصد باشد، مقدار توژون در حداکثر دوز مصرفی روزانه فرآورده‌های گیاهی، به نحوی محاسبه می‌شود که از 1.5 میلی‌گرم تجاوز نکند

بارداری و شیردهی:

مصرف خوراکی بومادران در دوران بارداری احتمالاً ناایمن است، زیرا می‌تواند بر چرخه قاعدگی اثر بگذارد و ممکن است باعث سقط جنین شود. همچنین اطلاعات کافی برای تأیید ایمنی مصرف بومادران در دوران شیردهی وجود ندارد. بنابراین، بهتر است در این دوران از مصرف آن خودداری کنید

کودکان:

مصرف بومادران در کودکان زیر 12 سال توصیه نمی‌شود.

مصرف موضعی:

اطلاعات کافی برای تأیید ایمنی بومادران یا عوارض جانبی آن در استفاده موضعی وجود ندارد. در برخی افراد، تماس بومادران با پوست ممکن است باعث تحریک شود. همچنین، مصرف طولانی مدت آن ممکن است حساسیت پوست به نور خورشید را افزایش دهد

اختلالات خونریزی:

دمنوش بومادران دارای فعالیت قابض بوده و می‌تواند به توقف خونریزی کمک کند، در حالی که عصاره آن ممکن است زمان انعقاد خون را طولانی کند. بنابراین، مصرف بومادران می‌تواند به عنوان یک رقیق‌کننده خون عمل کرده و خطر خونریزی را در افراد مبتلا به اختلالات خونریزی افزایش دهد.

شرایط حساس به هورمون:

عصاره بومادران دارای فعالیت استروژنی است. بنابراین، اگر شرایطی دارید که با استروژن تشدید می‌شود، از مصرف بومادران خودداری کنید

حساسیت به گیاهان مرتبط:

بومادران ممکن است در افراد حساس به گیاهان خانواده کاسنیان یا مرکبیان باعث واکنش آلرژیک شود. اگر به گیاهانی مانند راگوید، گل داوودی، همیشه‌بهار یا مینا آلرژی دارید، قبل از مصرف بومادران با پزشک خود مشورت کنید.

جراحی:

بومادران ممکن است سرعت لخته شدن خون را کاهش دهد، بنابراین ممکن است خطر خونریزی در حین یا بعد از جراحی را افزایش دهد. حداقل 2 هفته قبل از عمل جراحی برنامه‌ریزی شده، مصرف بومادران را قطع کنید.

واکنش‌های حساسیت زا:

هر فرد ممکن است نسبت به گیاهان و ادویه‌های خاصی حساسیت داشته باشد که این حساسیت باید توسط فرد و پزشک تشخیص داده شود. این واکنش‌های آلرژیک معمولاً عوارض جانبی مزمن یا حاد ایجاد نمی‌کنند و پس از شناسایی و قطع مصرف گیاه حساسیت‌زا، برطرف خواهند شد. هیچ شرکتی نمی‌تواند از پیش نسبت به واکنش‌های آلرژیک بدن‌های مختلف آگاهی داشته باشد. هر چند این ناسازگاری‌ها به ندرت رخ می‌دهد، اما ممکن است برخی مصرف‌کنندگان با آن مواجه شوند.

تداخل دارویی :

داروهای ضد انعقاد خون

لیتیوم

داروهای ضد فشار خون بالا

داروهای کاهنده اسید معده

داروهایی که باعث خواب آلودگی می شود

کاربرد در طب قدیم :

در بسیاری از مناطق اروپا، بومادران به عنوان دارویی برای درمان مشکلات گوارشی، دیابت، بیماری‌های کبدی و صفراوی، و آمنوره مورد استفاده قرار می‌گیرد. از آن به دلیل خواص ضدتومور، ضدمیکروب، ضدالتهاب و آنتی‌اکسیدانی‌اش و سایر خواص، به طور موضعی برای درمان التهابات پوستی و مخاطی نیز استفاده می‌شود. همچنین، در فارماکوپه آیورودای هند، برای تب و التیام زخم نیز به آن اشاره شده است.

کاربردهای سنتی گیاه بومادران که برای مونوگراف گیاهی اتحادیه اروپا پذیرفته شده است عبارتند از:

– برای درمان بی‌اشتهایی موقت و نیز درمان ناراحتی‌های گوارشی اسپاسمودیک خفیف از جمله نفخ و باد شکم، مصرف 1.5 تا 4 گرم از گیاه خردشده در 150 تا 250 میلی‌لیتر آب جوش به عنوان دمنوش گیاهی 3 یا 4 مرتبه در روز بین وعده‌های غذایی به صورت خوراکی توصیه می‌شود. مدت زمان مصرف این دمنوش 2 هفته است و در صورت باقی‌ماندن علائم بیش از 2 هفته، باید با پزشک مشورت شود.

– برای درمان اسپاسم‌های خفیف مرتبط با دوره‌های قاعدگی، مصرف 1 تا 2 گرم از گیاه خردشده در 250 میلی‌لیتر آب جوش به عنوان دمنوش گیاهی 2 تا 3 مرتبه در روز به صورت خوراکی توصیه می‌شود. مدت زمان مصرف این دمنوش 1 هفته است و در صورت باقی‌ماندن علائم بیش از 1 هفته، باید با پزشک مشورت شود.

– برای درمان زخم‌های سطحی کوچک، استفاده از 3 تا 4 گرم از گیاه خردشده در 250 میلی‌لیتر آب به عنوان پانسمان روزانه 2 تا 3 مرتبه ناحیه آسیب دیده توصیه می‌شود. مدت زمان مصرف این استفاده جلدی (پوستی) نیز 1 هفته است و در صورت باقی‌ماندن علائم بیش از 1 هفته، باید با پزشک مشورت شود.